کرونا و صنعت کشاورزی - مجله ستاره

گروه دانشگاه خبرنگاران، طاهره چامه؛ اهمیت صنعت کشاورزی در تولید، اشتغال، امنیت غذایی و تغذیه سالم نقش مهمی در اقتصاد و سلامت انسان ایفا می ­کند. به طوری که همه کشـورهای دنیا در تلاش هستند تا از راه­ های گوناگون بخش کشاورزی را مـورد حمایـت قـرار دهند. گسترش بیماری اتفاق جدیدی نیست بشر در طول تاریخ با بیماری­های مختلفی رو به رو بوده است. در این راستا ویروس Covid-19 از این قاعده مستثنی نیست و تأثیرات منفی بر اقتصاد دنیای گذاشته است. شیوع بیماری ویروس کوید-19 از اواخر سال 1398 تغییرات گسترده­ای در زنجیره تامین مواد غذایی، که یکی از مهم­ترین بخش­های مالیست، ایجاد نمود.

اهمیت صنعت کشاورزی در تولید، اشتغال، امنیت غذایی و تغذیه سالم نقش مهمی در اقتصاد و سلامت انسان ایفا می­کند. به طوری که همه کشـورهای دنیا در تلاش هستند تا از راه­های گوناگون بخش کشاورزی را مـورد حمایـت قـرار دهند. گسترش بیماری اتفاق جدیدی نیست بشر در طول تاریخ با بیماری­های مختلفی رو به رو بوده است. در این راستا ویروسCovid-19 از این قاعده مستثنی نیست و تأثیرات منفی بر اقتصاد دنیای گذاشته است. شیوع بیماری ویروس کوید-19 از اواخر سال 1398 تغییرات گسترده­ای در زنجیره تامین مواد غذایی، که یکی از مهم­ترین بخش­های مالیست، ایجاد نمود.

به طوری که پایداری بازارهای دنیای محصولات کشاورزی را به چالش کشاند. بررسی شواهد آماری، نشان می دهد که میزان خسارت بخش تولید، مصرف و صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در سال جاری بسیار زیاد بوده به طوری که پس­زدگی محصولات کشاورزی و عرضه به بازار داخلی شد. از طرف دیگر بحران کرونا با تأثیر مستقیم و غیر مستقیم باعث تغییرات مختلفی بر اقتصاد خانوارها و بخش ­های متنوع کشاورزی شد.

صنعت کشاورزی، یکی از سه بخش اصلی اقتصاد است که نقش به­سزایی در تولید، اشتغال، کسب درآمد، صادرات، ارزآوری، تامین غذا، رفاه جامعه، تولید ناخالص ملی و رشد مالی کشور دارد. با این حال تولید محصولات کشاورزی در زنجیره چرخه غذایی همیشه در طول تاریخ ثابت نبوده و به دلیل پیشامدهای مختلف در حال تغییر و تحول است. برای مثال، استفاده از سیستم های نوین آبکمک و بکارگیری نتایج تحقیقات علمی در تولید محصولات کشاورزی موجب افزایش سطح تولیدات شده است.

از سویی دیگر، به موازات افزایش پیشرفت های انسانی و استفاده از تولیدات انسانی (از قبیل سموم) برای افزایش راندمان کشاورزی، ظهور و بروز مخاطرات نوین و کمتر شناخته شده رو به افزایش است. با شیوع بیماری Covid-19 در تولید محصولات کشاورزی با حذف کارگران بخش کشاورزی (آمارها نشان می­دهد سهم نیروی کار شاغل در بخش کشاورزی نسبت به کل شاغلان در دنیا 5/26 درصد است)، تغییر تقاضای مصرف­کنندگان، تعطیلی تأسیسات تولید مواد غذایی، محدود شدن تجارت مواد غذایی و فشارهای مالی در تأمین مواد غذایی باعث ایجاد اختلال در زنجیره مواد غذایی شد. زنجیره تأمین محصولات کشاورزی شاهد یک شبکه پیچیده از ارتباطات متقابل بین عواملی مانند نهاده­ ها، تولیدکنندگان، حمل و نقل، صنایع تبدیلی، تجارت و غیره است که شوک ناشی از ویروس کرونا، بر انتهای این زنجیره که مصرف و تجارت است آثار بیشتری داشته است. بنابراین اندیشمندان دنیا معتقدند بحران کرونا نقطه جدیدی در تاریخ حیات بشر است به طوری که بر تمامی ابعاد زندگی و شیوه معیشت انسان تاثیر گذاشته است از دیگر ابعاد مالی بحران ویروس Covid-19، تاثیرات شگرف آن بر اقتصاد برخی مناطق ایران است، زیرا صنعت کشاورزی اصلی­ترین منبع اشتغال و درآمد­زایی در برخی از استان­ها می­باشد.

محلات که قطب تولید گل و گیاه کشور است به نام هلند ایران شناخته شده است، که در این شهرستان سه هزار نفر به صورت مستقیم در قالب 700 واحد تولید و پرورش گل و گیاهان زینتی مشغول به کار هستند. اهمیت تولید و صادرات گل و گیاهان زینتی آنجا نمایان است که سالانه بالغ بر 100 میلیارد دلار انواع گل و گیاهان زینتی تولید و صادر می­ شود. باید این نکته را در نظر گرفت که قیمت هر 30 تا 40 شاخه گل رز صادراتی معادل قیمت یک بشکه نفت است.

بیشترین گل ­های صادراتی ایرانی رز، مریم، داوودی، گلایول، آنتریوم، آلسترومریا، شیپوری، ژربرا، میخک، پامچال، شمعدانی، لاله، نرگس، سوسن، و سمبل است. در این راستا وزارت جهاد کشاورزی گفت که با شیوع ویروس کرونا و نزدیک به 14 میلیون گل شاخه بریده و تولید گل های فصلی از جمله اطلسی و شمعدانی به علت نداشتن تقاضا روی دست گلخان ه­داران باقی ماند. که این موضوع سبب شوک بزرگی در صنعت پرورش گل در محلات شد. از طرف دیگر گلکاران برای جبران خسارات و پرداخت وام­های خود به فکر افزایش قیمت می­ شوند و بازار آینده گل و گیاه زینتی بخاطر شیوع ویروس کرونا گرانتر از حد معمول می­شود.

با وجود اینکه ایران در بازار دنیای گل و گیاهان زینتی جایگاه مستحکم و سیستماتیکی ندارد و نفوذ در بازار از سخت ترین مراحل تجارت گل و گیاهان زینتی است. لذا آشفتگی ناشی از ویروس کوید -19 در بازارهای بین المللی، این فرصت را برای ایران فراهم می­آورد که بتواند در این بازارها حضور قوی تری داشته باشد. مدیریت صادرات محصولات کشاورزی در شرایط کرونا و محدودیت­های صورت گرفته از طرف کشورهای دیگر باعث کاهش درآمدهای صادراتی کشور شد.

بنابراین مدیریت درست صادرات شامل پایش مستمر بازارهای هدف صادراتی بر حسب محصول، خارج کردن موانع صادراتی و بهره ­گیری از رایزنی وزارت امور خارجه برای صدور کالاها به کشورهای همسایه جهت رفع موانع مذکور ضروری می­باشد. ظهور بحران کرونا این نکته را یادآوری می ­نماید که در شرایط بحرانی، مزارع ملی و کشاورزان محلی و بازارهای منطقه ­ای مطمئن­ترین نقاط سرمایه­ گذاری می­باشد. در این میان تزلزل شدید کشاورزان صنعتی و تک محصولی در شرایط کرونا و سردرگمی آنان نسبت به تحولات پیچیده بازار دنیای، بیانگر این است که تکیه بر بازار دنیای راه چاره مناسب و منطقی نیست.

از آن جایی که شناخت پتانسیل ­های اقلیمی مناطق مختلف جهت تنوع و استعداد­یابی محصولات کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو نمی­توان برای همیشه چشم امید به واردات محصولات کشاورزی داشت زیرا در مواقع بحرانی واردات محصولات کشاورزی می­تواند اصالت خود را از دست دهد. از طرف دیگر احتمال تورم پس از فروکش کردن بیماری کرونا در دوران پساکرونا وجود خواهد داشت. از آنجایی که این بیماری منجر به رکود فعالیت ­های مالی شده است در نتیجه با کاهش درآمد افراد جامعه، تقاضا کاهش یافته و به دنبال آن قیمت محصولات غذایی نیز کاهش خواهد یافت.

اما برون رفت از این بحران به علت بازیابی شرایط مالی و ترمیم درآمدها، می­تواند منجر به بالازدگی تقاضا در بازار شود. از آنجایی که تصمیم به تولید با یک وقفه زمانی همراه خواهد بود، احتمال بیشتری در افزایش قیمت­ ها وجود دارد. ضمن اینکه به دلیل کاهش درآمد ناشی از کاهش مصرف تولیدکنندگان، ممکن است تولیدکنندگان برنامه کاهش تولید در آینده را در پیش بگیرند که این امر مشکل مازاد تقاضا را تشدید خواهد نمود.

پیشنهاد

بیمه کشاورزی یکی از مهم­ترین سازوکارهای ایجاد امنیت در سرمایه­ گذاری بخش کشاورزی است و به کشاورزان کمک می­ کند تا به منظور کاهش ریسک، بهترین برنامه­ های مدیریتی و استراتژی های پایدار را بکار گیرند، بدین منظور توصیه می ­شود فعالیت های شرکت های بیمه جهت حمایت از متضررین در دستور کار دولت قرار گیرد. با اعمال سیاست­گذاری مربوطه جهت بیمه کشاورز و کارگر و همچنین خرید تضمینی محصولات کشاورزی، می­تواند تا حدی مسائل مربوطه را مرتفع سازد.

همچنین اعطای وام برای تأمین نهاده­ های کشاورزی، کاهش هزینه­ های بازاریابی و فروش می­تواند به پایداری تولیدات کشاورزی و تاب­آوری این بخش کمک کند. همچنین از، عواملی که باعث رونق دریافت اقتصاد پرورش ­دهندگان یا کشاورزان می­ شود، آشنایی با بازاریابی الکترونیکی است. بنابراین در این شرایط بحرانی از نیازهای نوین توسعه و فروش در دنیا، بازار مجازی است. از طرف دیگر می­ توان با طراحی و اجرای مدل ­های بومی مناسب از خسارت ­های جبران­ ناپذیر مالی و غذایی در ادامه شرایط کرونا و دوران پساکرونا جلوگیری نمود. امید است دولت و نهادهای مربوطه با اتخاذ تصمیمات درست و به موقع شرایط مناسب برون رفت از این بحران را فراهم آورد تا شاهد جلوگیری از ضررهای وارده به صنعت کشاورزی بوده و نظاره­ گر ارتقا سیستم­ های تولیدی نوین در این صنعت پر سود کشور باشیم.

طاهره چامعه - فعال دانشجویی

انتشار یادداشت های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط خبرنگاران نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه ها و فعالین دانشجویی است.